Türkiye’nin Sofya Büyükelçiliği, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı ve Bulgaristan Arşivler Ajansı ile iş birliğinde titiz bir çalışmayla hazırlanan, “Mustafa Kemal Atatürk’ün Sofya Günleri” isimli arşiv evrakları standı, 6 Haziran’da Bulgaristan Arşivleri Stant Salonu’nda açılacak.
Stantta, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivlerinde koruma edilen, Mustafa Kemal Paşa’nın askeri ataşe olarak 1913-1915 yıllarında Sofya’da vazife yaptığı 15 aylık periyoda ilişkin 24 evrak yer alıyor. Dokümanlarda Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın askeri biyografisi ve Sofya’dan kaleme aldığı raporlar öne çıkıyor.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Lideri Uğur Ünal, yaptığı açıklamada, Mustafa Kemal Paşa’nın, işgal ordularına karşı birlikte çarpıştığı öbür silah arkadaşları üzere uzun ve maceralı bir askeri geçmişi olduğunu belirterek, “Mustafa Kemal Paşa’nın askeri geçmişinin düzgün bilinmesi, 19’uncu yüzyıldan 20’inci yüzyıla geçişte yaşanan olaylar zincirinin daha güzel anlaşılıp yorumlanmasında mihenk taşlarından birini teşkil etmektedir.” dedi.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti ile Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın karıştığı Balkan Savaşları’nın yaşandığını anımsatan Ünal, Osmanlı Devleti ile Bulgaristan ortasında savaş sonrası 29 Eylül 1913’te yapılan İstanbul Barış Mutabakatı’ndan sonra oluşan yeni siyasi istikrarlar çerçevesinde, Sofya Büyükelçiliği’ne Ali Fethi Okyar, askeri ataşeliğe ise 27 Ekim 1913’te Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal’in atandığını belirtti.
“Yüzlerce raporun kısa bir özeti mahiyetindedir”
Mustafa Kemal’in Sofya’da vazife yaptığı 15 aylık müddette pek çok askeri, siyasi ve kültürel temaslarda bulunduğunu, Avrupa ve Balkan Devletleri’nin askeri, ekonomik ve demografik potansiyelini yakından tanıma ve inceleme fırsatı edindiğini anlatan Ünal, şu bilgileri verdi:
“Söz konusu tecrübe ve bilgileri askeri/siyasi raporlara dönüştüren Mustafa Kemal, Osmanlı başşehri İstanbul’a ve bağlı bulunduğu Harbiye Nezareti’ne daima bilgi akışı sağlamıştır. Bu tarafıyla tesirli bir askeri/diplomatik misyon ifa etmiştir. ‘Mustafa Kemal Atatürk’ün Sofya Günleri’ isimli stant işte bu askeri/diplomatik misyonun ve vaktin ruhunun daha güzel anlaşılması gayesiyle hazırlanmıştır. Sofya Askeri Ataşesi Mustafa Kemal’in Harbiye Nezareti’ne yazdığı ve bugün TC. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı arşivlerinde mahfuz bulunan evraklardan oluşan seçki, 15 aylık süreçte yazılan yüzlerce raporun kısa bir özeti mahiyetindedir.”
Ünal, “Bulgarlarla Sırplar ortasında yaşanan askeri tansiyonun savaşa dönüşme ihtimaline karşı Osmanlı Harbiyesi’nin aldığı tedbirler doğrultusunda çeşitli delegasyonlarla Mustafa Kemal Paşa’nın yaptığı görüşmeler”, “Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından Sırplar hakkında bilgi toplaması ve Bulgar ordusuyla düzgün bağlar geliştirmesi emri”nin de dokümanlarda yer aldığına işaret ederek, şunları söyledi:
“Yine Balkan Savaşları sırasında Bulgar askeri birliklerinin hangi nizamda, hangi mıntıkalarda mevzilendiği ve nasıl bir tertip şemasına sahip olduğu da Mustafa Kemal tarafından ayrıntılı bir biçimde raporlanmıştır. Ayrıyeten Bulgaristan’ın Makedonya üzerindeki siyasetleri, Batı Trakya’da Osmanlı ordusunun vaziyet ve yerleşim planı, Bulgaristan’ın Sırbistan’a karşı seferberlik hazırlığı ve mevcut askeri potansiyeli de Mustafa Kemal’in raporlarına neredeyse günü gününe yansımıştır. Sofya Ataşemiliteri Mustafa Kemal’in raporları, onun sırf cephede başarılı bir kumandan olmanın ötesinde askeri diplomatik temaslar konusunda da ne kadar maharetli olduğunun delili niteliğindedir.”
Bir kurmay subayın geliştirmesi gereken insani, kültürel ilgilerin sonraki devirde elini nasıl güçlendirdiği, Ulusal Gayret ve Türkiye Cumhuriyeti’nin erken periyotlarında yaşanan milletlerarası gelişmelerde tesirini gösterdiğine de dikkati çeken Ünal, “Başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu sürecinde emeği geçenlerin, vatan topraklarını canla başla savunan insanların ve yüzyılın hengamesinde yitip giden her milletten her insanın anısını hürmetle yad etmek bugünün beşerinin tarihi sorumluluğudur. Bu bağlamda kelam konusu dokümanların bugünün insanına ve aktörlerine söyleyecekleri çok şey vardır.” diye konuştu.
