Işıl [email protected]
Mimariye olan merakım arkeoloji eğitimim sırasında beni Helenistik mimarlığın ayrıntıları ortasında dolaştırırken Hermogenes çokça karşıma Escort Ankara çıkan bir isim oldu Sütun altlıklarına ait lisans tezimi hazırlama sürecindeki araştırmalarım onun devrinin en başarılı mimarı olarak tapınak mimarisindeki birçok değerli ögenin usta bir uygulayıcısı olduğunu daha güzel kavramamı Ankara Escort sağladı Yıllar sonra bu yazıyı yazmaya karar verip literatür taraması yaptığımda tarih boyunca araştırılmış ve çeşitli kaynaklarda ismi geçmiş olmasına karşın tarihçiler tarafından yaşadığı periyotla ilgili fikir birliğine varılamayan Mimar Ankara Escort Bayan Hermogenes e ait münferiden hazırlanmış tek bir Türkçe yayınla karşılaştım Anadolulu Bir Mimar Hermogenes ismiyle yayınlanmış Mustafa Şahin e ilişkin çalışma hayli ayrıntılı incelemelerin sonuçlarını içeriyordu ve Hermogenes e ait net olarak cevaplanmamış sorulara da bu bilgiler ışığında cevap veriyordu Hermogenes in ele alındığı en eski kaynak ise Vitrivius un M Ö 1 yüzyıl yazdığı De Architectura isimli bir kitap Ayrıyeten Priene de Aydın Söke bulunan ve M Ö 200 civarına tarihlenen bir adak yazıtında Harpalosoğlu Hermogenes bir tapınak adadı ve inşasını üstlendi ibaresi yer alır Buradan da Hermogenes in muhtemelen Prieneli olduğu düşünülür Mimarın yaşadığı devir başta da belirttiğim üzere epey tartışmalı Vitrivius un bahsinden sonra birinci kere 19 yüzyıl sonuna hakikat Dilettanti Cemiyeti Society of Dilettanti mimarları Magnesia daki Artemision un kalıntılarını bulur ve birinci sefer C Humann burada hafriyatlar yapar Bilgiler M Ö 3 yüzyılı öne çıkarır A von Gerkan 2 yüzyılın ikinci yarısını hem mimari özellikler hem tarihi olaylar bazında söylem eden birinci kişidir Doğan Kuban A Müfit Mansel Abdullah Yaylalı Orhan Bingöl bu hususta araştırmalar yapmıştır Ekrem Akurgal Anadolu Uygarlıkları kitabının Helenistik Mimari başlığı altındaki kısmında mevzuya etraflı yer verir W B Dinsmoor W Hoepfner W Koenigs in de ortalarında olduğu birçok yabancı bilim beşerinin yaptıkları tarihlemeler de M Ö 3 yüzyıl sonu 2 yüzyıl ortasına odaklanmayı dayanaklar
İki tapınak
İki tapınak Helenistik Dönem deki Anadolu ya baktığımızda M Ö 546 dan itibaren yaşanan Pers istilasının Büyük İskender tarafından sonlandırılması onun ani vefatının akabinde yaşanan idare kaosu ve sonrasının sanatsal yoğunluğun manen ve maddeten oluşan imkânsızlıklar sebebiyle azaldığı bir geçiş periyodu olduğunu görürüz Bunun Hermogenes le ilgisi ne derseniz bu devirde ona ilişkin olduğuna kesin gözüyle bakılan iki yapı Teos taki Dionysos Tapınağı ve Magnesia daki Artemis Tapınağı na ait olarak o periyot Teos ve Magnesia nın da bu kaostan etkilenmiş olması itibariyle tartışmalı tarihlemelerden M Ö 3 yüzyıl alternatifine kuşkuyla bakmak gerekir Mustafa Şahin Dionysos Tapınağı nın Hermogenes in kalfalık Artemis tapınağının ise tarzının tam manasıyla oturması itibariyle ustalık yapıtı olduğu doğrultusundaki görüşünü üstte kelamını ettiğim araştırmasında tabir eder ve yapıtlarını verdiği periyodu M Ö 180 130 ortasına yerleştirir Hermogenes e atfedilmek istenen pek çok eser bulunmasına karşılık ki bunlar ortasında Magnesia Zeus Sosipolis Tapınağı Chrysa Apollon Smintheus Tapınağı da vardır ona ilişkin olduğu netleşmiş olanlar yalnızca üstte belirtilen iki tapınaktır Priene de bulunan adak yazıtında kelamı edilen tapınak ise muhtemelen mimarın birinci devirlerine ilişkin öteki bir yapıdır
Mimari özellikler
Hermogenes e ilişkin yapılardan birincisi olduğu söylenen ve iki başka evresi bulunan Teos taki Dionysos Tapınağı 11 6 sütunu ile bir hexastyle peripteros yani sütunlarla çevrili altıgen bir tapınaktır Dor tapınaklarına ilişkin bir ayrıntı olan opisthodomos ta tapınağın gerisinde bulunan hazine odası olarak kullanılan küçük oda frizler ve Attika tipi altlıklar kullanılmıştır Alınlıktaki süsleme ayrıntıları Helenistik özellik taşır Bu da ikinci evrede Hadrian Dönemi Helenistik yapının tekrar inşasından çok temelli bir tamirattan geçtiğini gösterir Hermogenes in ustalık yapıtı olan Magnesia daki Artemis Tapınağı Anadolu daki en büyük Artemis tapınağı değildir lakin Strabon un da belirttiği üzere ahenk ve incelik itibariyle en kıymetli tapınaklardandır Tapınak 8 15 sütunla pseudodipteros dipteros plan tipindeki çift sıra sütun sırasından içteki sıranın kaldırılıp yerinin boş bırakılması planında çevrelenmiştir Tapınağın ön salonu giriş kısmı olan pronaos derinliği artırılarak tapınağın asıl kısmı olan naos la tıpkı ölçüye getirilmiştir Pronaostaki orta sütun aralıkları İon mimarisinin özelliğine uygun halde girişi belirginleştirecek açıklıkta olup sütunların yerleştirilişi ile barizleşen katı simetri Hermogenes in öncülü olan Pytheos u da aşmıştır Yapıyı taşıyan sütunların sayıca azaltılması üst yapının da hafifletilmesini gerektirdiğinden alınlıkta kapı ve pencerelerle boşluklar oluşturulmuştur Alınlık açıklıklarının Hermogenes tarafından kullanımının öbür bir emeli daha vardır epiphanie Lakin ona geçmeden evvel Hermogenes in yenilikçiliğinin yanı sıra mevcut eğilimleri mimari anlayışa tam manasıyla yerleştirerek olgunlaştıran bir sanatçı olduğunu vurgulamak gerekir Pseudodipteros planlı daha eski tapınakların mevcudiyetinden yola çıkarak sanılanın tersine bu planının yaratıcısı olmamakla birlikte devrin gereksinimleri doğrultusunda bu planı kullanmış halkın ihtiyacını karşılayan boşluklar ve gezinti alanları yaratmış ülkü oranları simetriyi ve mimarideki doluluk boşluk kullanımıyla ışık gölge oyunlarını ustalıkla oluşturmuştur Epiphanie ritüeli işte bu noktada Hermogenes in dehasıyla tepeye ulaşmıştır
Ay ışığı oyunu
Epiphanie rablerin mucizevi halde insanlara kendini göstermesi manasına gelir Uzun yıllar Artemision da çalışmalarını sürdürmüş olan Orhan Bingöl e nazaran alınlıktaki açıklıklar tapınağın içinde yer alan ay tanrıçası Artemis e ilişkin kült yontusunu mucizevi bir formda yılın aşikâr bir ayında ve dolunayda batı alınlığının orta kapısından giren ışıkla aydınlatmak üzere tasarlanmıştır Geçmişe dönük hesaplamalardan da doğrulanabilen bu saptama kentte bulunan bir yazıtta dolunayda yapılan merasimlerden bahisle de desteklenir Altın kaplı heykel zifiri karanlıktan ay ışığı ile çıkar ve görünür hale gelir Böylece deha hayal gücü ve ustalık tarihin çeşitli periyotlarında tekrar edeceği üzere toplumun dinî inancını destekleyen büyüyü yaratmaya aracılık etmiş ve bugüne ulaşan sanat yapıtlarını var etmiştir
