20.05.2022 tarihli Resmî Gazete’de“Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan” imzasıyla yayımlanan “Türkiye Etraf Haftası” bahisli genelgeyle; 1972 yılından bu yana “Dünya Etraf Günü” olarak kutlanan 5 Haziran tarihinin içinde bulunduğu hafta, Türkiye’de artık her yıl Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından duyurulacak bir temayla “Türkiye Etraf Haftası” olarak kutlanacak.
Bu yılki temasını “Sıfır Atık” olarak belirlediği Türkiye Etraf Haftası’nı 81 vilayette çeşitli etkinlikler düzenleyerek kutlayan ve “çevre ile doğa” konusunda farkındalığı güçlendirmeyi hedefleyen Bakanlık, etraf projelerine büyük değer veriyor. İşte Bakanlığın son periyotlarda yürüttüğü etraf projelerinden bazıları…
“Sıfır Atık” ile 265 milyon ağaç kurtarıldı
Sıfır atık idare sistemini uygulamaya başlayan kurum, kuruluş ve işletme sayısı 140 bine ulaştı.Ülke genelinde 15,5 milyon bireye sıfır atık eğitimi verildi.
2017’de yüzde 13 olan geri kazanım oranı 2020 yılında yüzde 22,4, 2021 yılında ise yüzde 25’e yükseltilirken, 2023 yılı gayesi ise yüzde 35 olarak belirlendi.
Proje sayesinde 16,5 milyon ton kâğıt/karton, 4,1 milyon ton plastik, 1,7 milyon ton cam, 0,4 milyon ton metal ve 1,5 milyon ton organik ve başka geri dönüştürülebilir atıklar olmak üzere toplam 24,2 milyon ton atık iktisada geri kazandırıldı. Atıklardan 30 milyar TL ekonomik kar sağlandı. 3 milyon ton sera gazı salınımının önlendi ve 265 milyon ağaç kurtarıldı.
Sıfır Atık Mavi
Deniz çöpleriyle çabada tüm kıyı vilayetlerinde il hareket planları hazırlanarak 2020’de hayata geçirildi. Sıfır Atık Mavi hareketi ve deniz çöpleri vilayet hareket planları sayesinde 2022 yılı itibariyle yaklaşık 134 bin ton deniz çöpü toplanarak bertaraf tesislerine gönderildi.
Bez torba ile 3,8 milyar TL tasarruf
3 yılda plastik poşet kullanımı yüzde 65 azaldı.550 bin ton plastik atığın oluşumu engellendi, yaklaşık 3,8 milyar lira tasarruf edildi, 22 bin 746 ton sera gazı salımının önüne geçildi.
Millet Bahçeleri
TOKİ eliyle 70 milyon 308 bin 842 metrekarelik toplam alanda 446 adet Millet Bahçesi çalışması yürüten Bakanlık; 128 millet bahçesini tamamlarken, 2 milyon 898 bin 590 metrekarelik toplam alanda 30 millet bahçesini açılışa hazır hâle getirdi. Maksat, 2023 yılında 81 ile 81 milyon metrekare millet bahçesi açmak.
Türkiye, Mavi Bayraklı plaj sayısında dünya üçüncüsü
Türkiye’de 2002’de 140, 2018’de ise 459 adet olan mavi bayraklı plaj sayısı 2022’de 531’e ulaştı. Dünyada en çok kabul gören eko etiket olan ve 50’den fazla ülkede uygulanan “Mavi Bayrak” uygulamasında Türkiye üçüncü sırada.
Salda Gölü
Salda Gölü, 2019 yılının Mart ayında Özel Etraf Müdafaa (ÖÇK) Bölgesi ilan edilerek muhafaza altına alındı.Türkiye’nin korunan alan büyüklüğünü, toplam yüzölçümünün yüzde 9,6’dan yüzde 11,9’a çıkaran Bakanlık, Salda Gölü ve havzasını korumak için yürüttüğü Atıksu Arıtma Tesisi projelendirme çalışmalarını tamamladı.
Bisiklet yolları
Bisiklet Yolu Genelgesi’ni yayımlayan Bakanlığın 3000 kilometre bisiklet yolu, 3000 kilometre yeşil yürüyüş yolu, 60 kilometre etraf dostu sokak ve 60 bin metrekare gürültü bariyeri gayesi bulunuyor.
Yeşil Yürüyüş Yolları
160kilometresi Millet Bahçeleri içerisinde olmak üzere187kilometre yeşil yürüyüş yolu üretimi tamamlanırken, 89 kilometrelik projenin imali devam ediyor.
Etraf Dostu Sokaklar
Bakanlık Etraf Dostu Sokak projelerine hibe takviyesi veriyor. Bu çerçevede 7130 metre etraf dostu sokak imali tamamlanırken, 1917 metrelik projenin imali ise devam ediyor.
Gürültü Bariyerleri
2021 yılı sonu itibariyle 66 ilin gürültü haritası çıkarıldı. İstanbul’da 9837 metrekare gürültü bariyerinin imali tamamlanırken, Türkiye genelinde 49 bin 782 metrekare gürültü bariyeri için proje çalışmaları devam ediyor. Trafik gürültülerini hapseden gürültü bariyerleri 2023 yılına kadar 60 bin metrekareye ulaştırılacak.
Kentsel Dönüşüm
Türkiye’de 9,8 milyon bina, 28,6 milyon konut bulunuyor. Bunun 6,5 milyonunu riskli konutlar oluşturuyor. Riskli konutlardan 1,3 milyonunun acil dönüşüme girmesi gerekiyor.
2012 yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından konulan amaç doğrultusunda 3 milyon konutun dönüşümü tamamlandı. 350 bin dönüşüm ve toplumsal konutun inşası sürüyor. Her yıl 300 bin konut olmak üzere acil dönüşmesi gereken 1,3 milyon konutun dönüşümü 5 yıl içinde bitirilmesi planlanıyor.
İstanbul’da riskli 1,5 milyon konut bulunuyor. Bunlardan 250 bininin acil dönüşmesi gerekiyor. Bugüne kadar İstanbul’da tam 300 bin konutun dönüşümü tamamlandı. Şu anda 39 ilçede, 140 bin konutun dönüşümüne süratle devam ediliyor.
Tarihî Kent Meydanları
81 vilayette tarihî kent merkezlerinin dönüşüm çalışmaları devam ediyor.“Tarihe vefa, geçmişe saygı” anlayışıyla 45 vilayette 80 tarihî kent merkezinde devam eden proje ve sokak güzelleştirme çalışmalarının 2023 yılı içerisinde tamamlanması hedefleniyor.
Ulusal İklim Ağı
Tüm paydaşların iklim değişikliği ile ilgili içerik ve bilgilere tek bir noktadan erişmesi ve karar vericilere rehberlik etmesi hedefiyle, Türkiye’nin birinci iklim değişikliği platformu olan İklim Portalı kurulması çalışmaları devam ediyor. Portal, 2022 yılı içerisinde lansmanı yapıldıktan sonra yayına girecek.
HEY Portalı
Web tabanlı coğrafik bilgi sistemleri ve bilgi teknolojilerini kullanan “Hava Emisyon İdare Portalı (HEY Portalı)” aracılılığıyla stratejik bölgesel hava kalitesi haritaları hazırlanıyor.
2002 yılında 8 olan Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu sayısı 360’a çıkarıldı.Vatandaşların soluduğu havanın kalitesi “Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı” dâhilinde 360 sabit ölçüm istasyonu, 8 adet Bölgesel Pak Hava Merkezi ve 4 adet taşınabilir hava kalitesi ölçüm aracı ile anlık olarak ölçülüyor.
Hava kalitesi hakkında yüksek çözünürlüklü harita bilgisi sunan HEY Portalı, data tabanında 5000 sanayi tesisine ilişkin 18 bin adet bacanın kirletici bilgilerini kayıt altında tutuyor.
NEFES Yazılımı
5 metreye kadar kısa uzaklıkları dahi ölçebilen 3 boyutlu NEFES yazılımı sayesinde hava kirliliğine neden olan noktalar ve kirlilik kaynağı tespit edilebiliyor. Yerli ve ulusal yazılım NEFES; stratejik hava kalitesi haritaları, 3 boyutlu bina modeli, kent atlası, topoğrafya, trafik yoğunluğu, kavşaklar, binaların yakıt tipi üzere çok sayıda etmeni ele alarak 3 boyutlu ortamda hava kalitesi pahalarını ortaya koyuyor.
Anıt Ağaçlar
Bakanlığın yetki ve sorumluluğunda ülke genelinde toplam 9323 anıt ağaç bulunuyor. Müdafaa altındaki anıt ağaçların bakımı ve etraf düzenlemeleri Bakanlıkça yaptırılıyor. Anıt ağaçların tescil edilerek muhafaza altına alınmasının akabinde rehabilitasyon ve sağlıklaştırma çalışmaları yapılıyor.
7/24 Atık Su Takibi
Daima Atıksu İzleme Sistemleri (SAİS) istasyonlarıyla Türkiye genelinde 428 atık su arıtma tesisinden deşarj edilen atık sular 7/24 çevrimiçi takip ediliyor ve sonuçlar Daima İzleme Merkezi (SİM)’ne anlık olarak iletiliyor.
2002 yılında 145 atık su arıtma tesisiyle belediye nüfusunun yüzde 35’ine atık su arıtma hizmeti verilirken, 2021 yılı sonu prestijiyle tesis sayısı 1176’ya çıkarılarak hizmet oranı yüzde 89’a yükseltilmiş durumda. Yüzde 100 gayesi için belirlenen tarih ise 2023.
Etraf Kontrolü
2021 yılında gerçekleştirdiği 57 bin 22 etraf kontrolü ile rekor kıran Çevresel Tesir Değerlendirmesi, Müsaade ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Etraf Kanunu’na alışılmamış faaliyette bulunan 3936 tesise toplam 350 milyon 115 bin TL idari para cezası uygularken, 406 tesisin faaliyetini durdurdu.
2022 yılının birinci 4,5 ayında 23 bin 458 etraf kontrolü gerçekleştiren Bakanlık, Etraf Kanunu’na muhalif faaliyette bulunan 1300 tesise toplam 143 milyon 623 bin 141 TL idari para cezası uygularken, 109 tesisin faaliyeti için durdurma verdi.
Gemi Atıkları İdaresi
Gemi kaynaklı atıklarının deniz ortamını kirletmeden idaresi sağlanıyor. 2022 yılı itibariyle toplam 323 adet kıyı tesisinde gemilere atık alım hizmeti verilirken, 50 adet lisanslı atık alma gemisi ile gemilerden atık alımı yapılıyor. Toplanan atıklar, tiplerine nazaran ayrıştırılarak geri kazanım / bertaraf tesislerine gönderiliyor.
Atık Yağların İdaresi
Döngüsel iktisat yaklaşımı çerçevesinde,Türkiye’de faaliyet gösteren atık yağ rafinasyon tesisleri tarafından atık yağlar geri kazanılarak Türk standartlarında baz yağ elde ediliyor. Elde edilen baz yağlar tekrar madeni yağ üretiminde hammadde olarak kullanılıyor.
Atık motor yağlarının daha çok toplanması gayesiyle “Motor Yağı Değişim Noktası (MOYDEN) Uygulaması” devreye alındı. Araçların motor yağı değişimlerinin MOYDEN evrakı bulunan 12 bin 569 tesislerde yapılması gerekiyor. Değişimi yapılan yağların MOYDEN noktaları tarafından atık yağ rafinasyon tesislerine gönderilerek geri kazanımı da sağlanıyor.
Deniz Çöpleri Paklığı
TÜBİTAK-MAM uyumunda, Türkiye’de deniz konusunda faaliyet gösteren en önemli enstitü ve üniversitelerin iştirakiyle “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı (DEN-İZ)” ile 2014 yılından itibaren 423 noktada deniz izleme çalışmaları yürütülüyor.
Deniz Taban Taraması
Özel Etraf Muhafaza ÖÇKB ilan edilen körfez ve göllerde, kentleşme ve turizm baskısı sonucu meydana gelen kirliliğin önlenmesi ve rehabilitasyonu için taban çamuru paklığı çalışmaları yürütüyor.
Son olarak Gölbaşı Özel Etraf Müdafaa Bölgesi Mogan Gölü Taban Çamuru Paklığı projesini hayata geçirerek Mogan Gölü’nü temizleyen Bakanlık, “İzmit Körfezi Doğu Baseni Taban Çamuru Temizliği” projesi için de harekete geçti.
Daima İzleme Merkezi (SİM)
Tüm çevresel izlemelerden elde edilen havza, deniz ve hava bilgileri; Daima Atıksu İzleme Sistemleri (SAİS) bilgileri ve Daima Emisyon Ölçüm Sistemleri (SEÖS) dataları 700’ün üzerinde raporlama ekranı ile tek merkezden sağlanıyor. 10 bin 500 probtan anlık data sağlayan Türkiye’nin en büyük IoT platformu SİM’de 50 milyardan fazla bilgi işlenerek raporlanıyor.
Bacaların İzlenmesi
Kirletici yükü yüksek 352 tesis ve 708 baca çevrimiçi izleniyor. Mevzuatlar kapsamında daima izlenmesi gereken yeni tesislerin çevrimiçi izleme irtibat süreçleri yapılıyor.
Korunan Alanlarda (ÖÇK) Muhafaza ve İzleme
Ekolojik değeri olan, etraf kirlenmeleri ve bozulmalarına hassas toprak ve su alanlarının, biyolojik çeşitliliğin, doğal kaynaklar ile tarihî ve kültürel kıymetlerin gelecek nesillere ulaşmasını sağlamak için Türkiye’de “19 Özel Etraf Muhafaza Bölgesi (ÖÇKB)” ilan edildi.
