‘Biz de bir Yeşilçam yarattık’

Ayşe Özdemir – Dokuz Eylül Üniversitesi Hoş Sanatlar Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Savaş Arslan’ın “Türkiye’de Sinemanın Tarihi” isimli kitabı yine dikkatleri Yeşilçam’a çevirdi. İşte Arslan’ın Milliyet’e yaptığı açıklamalar: 

Sayın Arslan, Türkiye 1896’dan bu yana 8 bin sinema üretmiş. Bunun dünyada karşılığı var mı?

Eğer şenlikler üzerinden bakılırsa 2000’lere dek Türkiye’den dışarıda bilinen sinema sayısı birkaç taneydi. 2000’lerden itibaren yeni jenerasyon direktörlerin memleketler arası şenliklerde daha çok uzunluk gösterdiğini gözlemliyoruz. Yeşilçam devrindeyse tanınan sinemacıların çok sayıda milletlerarası işbirliği kelam konusu. Fakat Türk Sineması bir ekol ya da akımla ayrışır mı derseniz bunun karşılığı olumsuz. Bunda sinemamızı memleketler arası seviyede tanıtacak teşebbüs ve yayın azlığı, sinemamıza ve özelde Yeşilçam’a dair olumsuz bakışın da hissesi var.

Türkiye üzere ülkelerden egzotik sinemalar beklenir denilir, gerçek mu?

Bunlar 20. yüzyıl bakışı üzere kaldı. Ayrıyeten bir ülkenin sinemasını izlerken etnografik bir bakıştan çıkmak, o sinemalardan öbür kültürlere dair bir şeyler öğrendiğimiz niyetinden sıyrılmak ne kadar mümkün? Lakin artık görsel-işitsel içeriklerin deveranı o kadar global cereyan ediyor ki yeni jenerasyonlar açısından durum daha öteki. İçerikler, bağımsız bir evrensellik taşıyabiliyor ve paylaşılan ortak bir şey haline gelebiliyor. Bunu dijital platformlar için düşünebiliriz. 

Türk Sineması’nda dünden bugüne kaç çeşitte sinema çekildi?

Bizim sinemamız da her çeşitte içerik üretmektedir. Bugün sinemayla televizyon ortasında bir iş kısmı oluşmuş durumda. Yeşilçam’ın iki ana taşıyıcısı olan aşk sineması, salon güldürüsü ya da melodramlar ile aksiyon-avantür ya da tarihi maceraları artık daha çok TV dizilerinde görüyoruz. Güldürü ise sinemada daha hâkim. Dram ya da toplumsal gerçekçi sinemalar üzere daha çok sanat ve şenlik etrafları için üretilen içerikler de kelam konusu.  

Kitabınızda Yeşilçam neydi diye bir kısım var. Sahi Yeşilçam neydi?

Yeşilçam bizdik. O bitti. Yerine öteki şeyler geldi. Yeşilçam kendi devrinde paylaşıldı ve tüketildi. Ancak artık yeni bizler var. Nasıl “Hababam Sınıfı” serisi bugün tanınan kültürümüzün temel taşlarından biriyse, artık onun yerine kelam gelimi “Aşk-ı Memnu” dizisi geçmişse, yarın da tahminen dijital platformdaki içerikler geçecek. Her jenerasyon kendi yıldızlarını yaratmaya devam edecek. Yeşilçam’dan en çok kalan nedir derseniz, bir soruyla karşılık vermek isterim: Etrafınızda “Hababam Sınıfı” (Ertem Eğilmez, 1975) sinemasını izlememiş birini bulabilir misiniz?

Türk Sineması’nın dünyadaki yeri nedir?

Dünyadaki yerimizle ilgili, sinema sinemalarından çok dizilerin ülkemizin imajına, turizmine ve iktisadına katkısını konuşuyoruz. Dizilere bakınca da onların Yeşilçam sinemalarının içerik ve estetik istikametten birçok manada devamı olduğunu da görüyoruz. Büyük şenliklerde sinemalarımız yer alıyor ve bu imaller vakit zaman ödüllerle dönüyorlar. Sinemamız, dünya sinemasının yanında yöresinde bir yerde bulunabilir.

Neden bir Hollywood yaratamadık?

Çünkü biz bir Yeşilçam yarattık. Fakat Yeşilçam’a ne kadar kıymet verdik, onu ne kadar kendisine has bir sinema olarak gördük, onun ayrıksı ve bize dair taraflarını anlamak için ne kadar uğraş gösterdik? Bugün Hollywood ya da Kore Sineması’nı konuşuyorsak, gerilerindeki devlet siyasetlerinin, propaganda faaliyetlerinin bir modülü olarak tasarlanmalarının , kültürün de ihraç edilebilir bir varlık olduğu algısına sahip olmanın ve bunun için de tanıtım yapıldığının akılda tutulması gerekir.

Dokuz Eylül Üniversitesi Hoş Sanatlar Enstitüsü Müdürü ve Hoş Sanatlar Fakültesi Sinema Tasarımı Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Savaş Arslan’ın “Türkiye’de Sinemanın Tarihi” isimli yeni kitabı, İngilizce yazdığı doktora çalışmasına dayanıyor. Yurtdışında yayımlanan eser, Türkiye’de Rifat Özçöllü’nün çevirisiyle Kronik Kitap’tan raflardaki yerini aldı.

‘Beren ile Kıvanç yıldız değil mi?’

Yeşilçam’dan sonra star yaratılamadı mı?

Felsefeci Stanley Cavell, “Malta Şahini” sinemasından sonra artık bir kişi olmaktan uzak bir yıldızın doğduğunu ve “Bogart”ın bir dizi sinemayla yaratılmış bir figür olduğunu belirtir. Humphrey Bogart kimi sinemalarda rol almış biriyken, “Bogart” artık bir yıldızdır, bakılmak için oradadır ve artık bir kişi değil, bir tiptir. Bu türlü bir yaklaşımla yıldızların hiç kaybolmadığını söylemek mümkün. “Aşk-ı Memnu” dizisinin finali birinci 24 Haziran 2010’da, en son 25 Ağustos 2022’de hem de prime time’da yayınlanmış. Bu tekrar yayını totalde 5., AB’de 3. ve ABC’de 4. olmuş. Beren Saat ya da Kıvanç Tatlıtuğ yıldız değil midir? Münasebetiyle her devrin kendi yıldızları var.

Yeşilçam’da köylü kadınını oynayanda bile makyaj olurdu, oyuncular daha gerçekçi olmadı mı?

Yeşilçam’ın sinemasal anlatımı diğerdi. Sinemadan Batılı şekilde bir gerçekçilik beklemek, daha çok Yeşilçam’dan sonra yaygınlaşmış bir bakış. Meğer Yeşilçam’ın lisanının art planında ortaoyunu, tuluat, gölge oyunu ve öteki klasik sanatlarımızın tesirleri değerli. 

‘Selvi Boylum Al Yazmalım’ sinemasını neden sevdik

Kitabınızda “Selvi Boylum Al Yazmalım”ın kült bir sinema olduğunu söylüyorsunuz. Türkiye bu sineması neden sevdi?

1990’lara dek en âlâ sinema listelerinde pek yer almayan “Selvi Boylum Al Yazmalım”, “Vesikalı Yarim” (Lütfi Ö. Akad) ve “Ah Hoş İstanbul” (Atıf Yılmaz) üzere aşk sinemaları Yeşilçam’ın melodramatik yordamından kısmi farklılaşmalarıyla Yeşilçam’da hazine avcılığı yapan genç sinema müellifleri ortasında popülerleşti öncelikle. Aslında tanınan sinema örnekleri üzere görülen bu sinemaların güçlü bayanları ya da erkek ağlatısına varan tarafları bir manada bir ayrıksılık olarak görülebilir. Mesela yakın devirde “Masumiyet” (Zeki Demirkubuz) sineması için de bu biçim bir tezahürden bahsedilebilir. Tıpkı devirde daha tanınan bir öteki ilgi ise “Dünyayı Kurtaran Adam” (Çetin İnanç) ya da “Turist Ömer Uzay Yolunda” (Hulki Saner) üzere fantastik sinemalar üzerinden de gelişti.

Ayşe Özdemir – Dokuz Eylül Üniversitesi Hoş Sanatlar Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Savaş Arslan’ın “Türkiye’de Sinemanın Tarihi” isimli kitabı yine dikkatleri Yeşilçam’a çevirdi. İşte Arslan’ın Milliyet’e yaptığı açıklamalar: 

Sayın Arslan, Türkiye 1896’dan bu yana 8 bin sinema üretmiş. Bunun dünyada karşılığı var mı?

Eğer şenlikler üzerinden bakılırsa 2000’lere dek Türkiye’den dışarıda bilinen sinema sayısı birkaç taneydi. 2000’lerden itibaren yeni jenerasyon direktörlerin memleketler arası şenliklerde daha çok uzunluk gösterdiğini gözlemliyoruz. Yeşilçam devrindeyse tanınan sinemacıların çok sayıda milletlerarası işbirliği kelam konusu. Fakat Türk Sineması bir ekol ya da akımla ayrışır mı derseniz bunun karşılığı olumsuz. Bunda sinemamızı memleketler arası seviyede tanıtacak teşebbüs ve yayın azlığı, sinemamıza ve özelde Yeşilçam’a dair olumsuz bakışın da hissesi var.

Türkiye üzere ülkelerden egzotik sinemalar beklenir denilir, gerçek mu?

Bunlar 20. yüzyıl bakışı üzere kaldı. Ayrıyeten bir ülkenin sinemasını izlerken etnografik bir bakıştan çıkmak, o sinemalardan öbür kültürlere dair bir şeyler öğrendiğimiz niyetinden sıyrılmak ne kadar mümkün? Lakin artık görsel-işitsel içeriklerin deveranı o kadar global cereyan ediyor ki yeni jenerasyonlar açısından durum daha öteki. İçerikler, bağımsız bir evrensellik taşıyabiliyor ve paylaşılan ortak bir şey haline gelebiliyor. Bunu dijital platformlar için düşünebiliriz. 

Türk Sineması’nda dünden bugüne kaç çeşitte sinema çekildi?

Bizim sinemamız da her çeşitte içerik üretmektedir. Bugün sinemayla televizyon ortasında bir iş kısmı oluşmuş durumda. Yeşilçam’ın iki ana taşıyıcısı olan aşk sineması, salon güldürüsü ya da melodramlar ile aksiyon-avantür ya da tarihi maceraları artık daha çok TV dizilerinde görüyoruz. Güldürü ise sinemada daha hâkim. Dram ya da toplumsal gerçekçi sinemalar üzere daha çok sanat ve şenlik etrafları için üretilen içerikler de kelam konusu.  

Kitabınızda Yeşilçam neydi diye bir kısım var. Sahi Yeşilçam neydi?

Yeşilçam bizdik. O bitti. Yerine öteki şeyler geldi. Yeşilçam kendi devrinde paylaşıldı ve tüketildi. Ancak artık yeni bizler var. Nasıl “Hababam Sınıfı” serisi bugün tanınan kültürümüzün temel taşlarından biriyse, artık onun yerine kelam gelimi “Aşk-ı Memnu” dizisi geçmişse, yarın da tahminen dijital platformdaki içerikler geçecek. Her jenerasyon kendi yıldızlarını yaratmaya devam edecek. Yeşilçam’dan en çok kalan nedir derseniz, bir soruyla karşılık vermek isterim: Etrafınızda “Hababam Sınıfı” (Ertem Eğilmez, 1975) sinemasını izlememiş birini bulabilir misiniz?

Türk Sineması’nın dünyadaki yeri nedir?

Dünyadaki yerimizle ilgili, sinema sinemalarından çok dizilerin ülkemizin imajına, turizmine ve iktisadına katkısını konuşuyoruz. Dizilere bakınca da onların Yeşilçam sinemalarının içerik ve estetik istikametten birçok manada devamı olduğunu da görüyoruz. Büyük şenliklerde sinemalarımız yer alıyor ve bu imaller vakit zaman ödüllerle dönüyorlar. Sinemamız, dünya sinemasının yanında yöresinde bir yerde bulunabilir.

Neden bir Hollywood yaratamadık?

Çünkü biz bir Yeşilçam yarattık. Fakat Yeşilçam’a ne kadar kıymet verdik, onu ne kadar kendisine has bir sinema olarak gördük, onun ayrıksı ve bize dair taraflarını anlamak için ne kadar uğraş gösterdik? Bugün Hollywood ya da Kore Sineması’nı konuşuyorsak, gerilerindeki devlet siyasetlerinin, propaganda faaliyetlerinin bir modülü olarak tasarlanmalarının , kültürün de ihraç edilebilir bir varlık olduğu algısına sahip olmanın ve bunun için de tanıtım yapıldığının akılda tutulması gerekir.

Dokuz Eylül Üniversitesi Hoş Sanatlar Enstitüsü Müdürü ve Hoş Sanatlar Fakültesi Sinema Tasarımı Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Savaş Arslan’ın “Türkiye’de Sinemanın Tarihi” isimli yeni kitabı, İngilizce yazdığı doktora çalışmasına dayanıyor. Yurtdışında yayımlanan eser, Türkiye’de Rifat Özçöllü’nün çevirisiyle Kronik Kitap’tan raflardaki yerini aldı.

‘Beren ile Kıvanç yıldız değil mi?’

Yeşilçam’dan sonra star yaratılamadı mı?

Felsefeci Stanley Cavell, “Malta Şahini” sinemasından sonra artık bir kişi olmaktan uzak bir yıldızın doğduğunu ve “Bogart”ın bir dizi sinemayla yaratılmış bir figür olduğunu belirtir. Humphrey Bogart kimi sinemalarda rol almış biriyken, “Bogart” artık bir yıldızdır, bakılmak için oradadır ve artık bir kişi değil, bir tiptir. Bu türlü bir yaklaşımla yıldızların hiç kaybolmadığını söylemek mümkün. “Aşk-ı Memnu” dizisinin finali birinci 24 Haziran 2010’da, en son 25 Ağustos 2022’de hem de prime time’da yayınlanmış. Bu tekrar yayını totalde 5., AB’de 3. ve ABC’de 4. olmuş. Beren Saat ya da Kıvanç Tatlıtuğ yıldız değil midir? Münasebetiyle her devrin kendi yıldızları var.

Yeşilçam’da köylü kadınını oynayanda bile makyaj olurdu, oyuncular daha gerçekçi olmadı mı?

Yeşilçam’ın sinemasal anlatımı diğerdi. Sinemadan Batılı şekilde bir gerçekçilik beklemek, daha çok Yeşilçam’dan sonra yaygınlaşmış bir bakış. Meğer Yeşilçam’ın lisanının art planında ortaoyunu, tuluat, gölge oyunu ve öteki klasik sanatlarımızın tesirleri değerli. 

‘Selvi Boylum Al Yazmalım’ sinemasını neden sevdik

Kitabınızda “Selvi Boylum Al Yazmalım”ın kült bir sinema olduğunu söylüyorsunuz. Türkiye bu sineması neden sevdi?

1990’lara dek en âlâ sinema listelerinde pek yer almayan “Selvi Boylum Al Yazmalım”, “Vesikalı Yarim” (Lütfi Ö. Akad) ve “Ah Hoş İstanbul” (Atıf Yılmaz) üzere aşk sinemaları Yeşilçam’ın melodramatik yordamından kısmi farklılaşmalarıyla Yeşilçam’da hazine avcılığı yapan genç sinema müellifleri ortasında popülerleşti öncelikle. Aslında tanınan sinema örnekleri üzere görülen bu sinemaların güçlü bayanları ya da erkek ağlatısına varan tarafları bir manada bir ayrıksılık olarak görülebilir. Mesela yakın devirde “Masumiyet” (Zeki Demirkubuz) sineması için de bu biçim bir tezahürden bahsedilebilir. Tıpkı devirde daha tanınan bir öteki ilgi ise “Dünyayı Kurtaran Adam” (Çetin İnanç) ya da “Turist Ömer Uzay Yolunda” (Hulki Saner) üzere fantastik sinemalar üzerinden de gelişti.