- Avrupa’nın buğday ambarı olarak bilinen Ukrayna’nın limanlarında 20 milyon tondan fazla tahıl yüklü gemiler bekletiliyor.
- Global besin güvenliğinin risk altında olduğunu söyleyen yetkililer, sorunun bir an evvel çözülmesini istiyor.
- Besin krizine karşı Türkiye devrede. Karadeniz üzerinden oluşturulması hedeflenen inançlı koridor sayesinde sevk edilmeyi bekleyen milyonlarca ton tahılın, Türkiye üzerinden dünya piyasalarına aktarılmasının hesapları yapılıyor.
Milletlerarası alakalar uzmanı Dr. Orhan Karaoğlu, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın sebep olduğu Karadeniz’deki tahıl krizini AA Tahlil için kaleme aldı.
2022 yılına damga vuran Rusya-Ukrayna Savaşı devam ediyor. Savaşın seyri içinde taraflar farklı stratejik atılımlara başvurdu. Bunlardan biri de Rus donanmasının Ukrayna’dan tahıl ihracatını engellemesi oldu. Rusya’nın atılımına karşı NATO, deniz yolunu açmak için bir “İstekliler Koalisyonu” oluşturmayı deniyor. Ukrayna’nın Karadeniz limanları, Rusya’nın şubat ayında başlattığı savaştan bu yana kapatılmış ve oradaki silolarda 20 milyon tondan fazla tahıl sıkışıp kalmış durumda. Yaşanan bu durum yalnızca iki devleti değil, tüm dünyayı etkiliyor. Zira Rusya ve Ukrayna, global buğday arzının yaklaşık üçte birini sağlıyor. Ukrayna’nın engellenen buğday ihracatı, büyüyen global besin krizi riskini daha da körüklüyor.
UKRAYNA KARADENİZ’DEKİ ABLUKAYI KIRAMIYOR
Ukrayna, ülkenin doğusundaki Rus taarruzunu büyük ölçüde durdurmayı başardı lakin Karadeniz’deki Rus deniz ablukası, Ukraynalıların zayıf yanını ortaya koyuyor. Kiev’in kayda kıymet bir deniz kuvveti olmadığı için ablukanın kırılma bahtı çok az. Moskova kelam konusu ablukayla Ukrayna iktisadına kalıcı ziyan verebilir ve hatta global bir besin krizini tetikleyebilir. Savaştan evvel Ukrayna ihracatının -özellikle tahıl ve başka tarım ürünlerinin- büyük bir kısmını Karadeniz üzerinden yapıyordu. Karadeniz şu an son derece kıymetli jeopolitik bir gayret alanı haline geldi.
Rusya-Ukrayna Savaşı öncesi devirde Ukrayna, 60 milyon tonla ABD’den sonra dünyanın en büyük ikinci tahıl ihracatçısıydı. Savaş öncesi periyotta Ukrayna, ülkede yetiştirilen tahılın yaklaşık yüzde 75’ini ihraç ediyordu. Bu oran, Ukrayna’nın ihracat gelirlerinin yaklaşık yüzde 20’sini oluşturuyordu. Ukrayna, hem tahıl hem de yağlı tohum ihracatının yaklaşık yüzde 90’ı deniz yoluyla yapılıyordu. Şu an ise Rus ablukası nedeniyle Ukrayna’nın Karadeniz üzerinden yaptığı tüm ihracat kesildi.
10 MİLYAR DOLAR PAHASINDA 20 MİLYON TON TAHIL
Kiev, nisan ayının sonunda Rus ablukasını aşmaya ve Karadeniz limanlarından sevk edilmek üzere trenle Romanya’ya tahıl taşımaya başladı. Fakat Ruslar, bu ilişkiyi kesmek için Odessa’nın güneyindeki bir köprüyü bombaladı. Ukrayna’da şu anda ihraç edilemeyen yaklaşık 10 milyar dolar kıymetinde 20 milyon ton tahıl olduğu belirtiliyor. Lakin şunu da belirtmek gerekir ki; Ukrayna’nın tahıl ihracatı büsbütün demir yoluna kaydırmak ve bunları Polonya hududundan geçirmek için gereğince yük treni yok. Ukrayna’nın ray aralığının Avrupa Birliğinden farklı olması da Ukrayna’nın demiryolu üzerinden tahıl ihracatı yapmasını ilaveten zorlaştırıyor.
TAHIL KRİZİNİN TAHLİLİ İÇİN FARKLI TEŞEBBÜSLER
Rus deniz ablukasının kırılması ve Ukrayna iktisadının Moskova tarafından ziyan görmesinin engellenmesi tarafındaki teşebbüsler giderek artıyor. Ankara, Ukrayna’dan tahıl ihracatı için Türkiye üzerinden bir koridor açılması konusunda Moskova ve Kiev ile görüşmelerde bulunuyor. İngiltere, Rus gemilerini uzak tutmak için Ukraynalılara çağdaş gemi savar füzeleri sağladı. Danimarka da Rus savaş gemilerine karşı koymak için Harpoon Sistemi’ni tedarik etme kelamı verdi. Mayıs başlarında, NATO eski Başkomutanı James Stavridis, Karadeniz’in bu savaşta bir sonraki cephe olabileceğini söylemişti. Stavridis’in ön görüsü gerçekleşiyor üzere. Şu an Ukrayna’nın milletlerarası yardım olmadan hür gemi trafiğini teminat altına alması pek mümkün değil. Bu vazife ise NATO’ya düşebilir. Stavridis’e nazaran “Karadeniz, büyük ölçüde milletlerarası sulardan oluşuyor. Bu nedenle NATO savaş gemileri, Ukrayna’nın karasuları ve Ukrayna’nın 200 millik bölgesi de dahil olmak üzere neredeyse istedikleri her yere gitme hakkına sahip.” Lakin NATO, Rusya’yı kışkırtmamak için şimdiye dek bu türlü bir adım atmadı.
UÇUŞA YASAK BÖLGE NİYE OLUŞTURULMADI?
Savunma İttifakı da tıpkı nedenle Ukrayna hava alanında uçuşa yasak bölge oluşturmadı. Lakin İngiliz savaş çalışmaları profesörü Lawrence Freedman’a nazaran uçuşa yasak bölge ile milletlerarası ve Ukrayna sularında hür gemi trafiğinin sağlanması ortasında kıymetli farklılıklar var. Uçuşa yasak bölge oluşturulduğunda, yasaklı hava alanına giren her askeri uçak vurulabilir. Denizde bir eskort ise daha çok savunma fonksiyonuna sahiptir. Freedman’a nazaran, “Eskort deniz kuvvetleri, direkt deniz çatışmaları başlatmak için tasarlanmamıştır.” Öteki bir deyişle müdafaa; Rusya’nın müdafaa eşliğindeki ticaret gemilerine saldırması halinde, bu cins bir taarruza reaksiyon verebilecek öbür ülkelerin savaş gemilerini vurma riskini göze alması gerekeceği manasına geliyor. Mayın temizleyicileri de içermesi gereken bu türlü bir eskort sisteminin NATO operasyonu olarak uygulanması için ise oy birliğine gereksinim var. Bu noktada ise kimi NATO müttefiklerini ve bilhassa de Ukrayna’nın tahıl arzına bağımlı olan Mısır üzere öteki ülkeleri içerebilecek bir “istekliler koalisyonu” oluşturulması daha gerçekçi olabilir. Litvanya Dışişleri Bakanı Gabrielius Landsbergis, bu türlü bir istekliler koalisyonu oluşturulmasını, Londra ziyareti sırasında İngiliz meslektaşı ile görüştü. Landsbergis, İngiliz The Guardian gazetesine verdiği demeçte şöyle dedi: “Bu, askeri olmayan bir insani misyon olacaktır ve uçuşa yasak bölge ile karşılaştırılamaz. Bu projede, savaş gemileri yahut uçaklar, tahıl sevkiyatlarının inançlı bir halde Odessa’yı terk etmesini ve Boğaz’a Rus müdahalesi olmadan ulaşmasını sağlayacaktır.”
TÜRKİYE’NİN ROLÜ
Tahıl krizinin tahlili konusunda Türkiye kıymetli bir noktada duruyor. Türkiye’nin iki ülkeyle görüşme avantajı, bu noktada global besin krizinin çözülmesi için bir avantaj teşkil ediyor. Türkiye’den açılacak bir koridorla bu tahılın hedeflenen pazarlara ulaşması ve global besin krizinin büyümesinin önüne geçilmesi hedefleniyor. Müzakereler şu evrede devam ediyor ve bu noktada Türkiye’nin global ve bölgesel manadaki tesiri bir sefer daha kendini gösteriyor.
Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Andrei Rudenko, 25 Mayıs 2022 çarşamba günü yaptığı açıklamada, Moskova’nın kimi Batı yaptırımlarının kaldırılması karşılığında yiyecek taşıyan gemiler için bir koridor sağlamaya hazır olduklarını söylemesi de müzakerelerin sürdüğünü gösteriyor.
TAHIL KRİZİNİN MUHTEMEL SONUÇLARI NELER?
Karadeniz’deki Rus ablukasının devam etmesi muhtemelen dünyada -özellikle de bu kaynaklara bağımlı ülkeler için- fizikî bir besin kıtlığına yol açabilir. Savaş uzaması ve tahıl ihracatı noktasındaki tıkanıklığın çözülememesi özellikle Mısır, Tunus, Fas, Pakistan ve Endonezya üzere ülkelerde yaşayan milyonlarca insanı etkileyecektir. Ayrıyeten bu durumun siyasi sonuçları da olabilir. Hakikaten lokal ve ithal tahıl kıtlığının Arap Baharı’nın ve Suriye İç Savaşı’nın nedenlerinden biri olarak gösterildiği unutulmamalıdır.
Pandeminin tesirleri hala geçmiş değil. Bununla birlikte enflasyondaki artış ve para siyasetindeki sıkılaşma birlikte düşünüldüğünde, Rusya-Ukrayna Savaşı, ağır borç yükü altındaki hassas, düşük gelirli ve yükselen piyasa ekonomileri için halihazırda güçlü olan ekonomik durumu tahıl krizi ile birlikte daha da derinleştirebilir.
