Kaç yıldır “ha katılayım, ha gideyim, bu yıl tam sırası” derken, bugüne kadar Davos toplantılarına katılmanın nasip olmadığını belirten Murat Ülker, bu yıl her şeyin denk geldiğini, Ali Ülker Bey’le birlikte Davos 2022’ye katıldıklarını bildirdi.
“Yoksa Davos’a geç mi kaldık dedim ama…”
Hem Davos’un genel bir değerlendirmesini hem de katıldığı panellerin kısa bir özetini notlarına dayanarak paylaşmak istediğini vurgulayan Ülker, birinci müşahedelerini, “Panelistlerin büyük çoğunluğu derslerine güzel çalışmışlardı. Bunun yanı sıra herkes ne yapılması gerektiğinin farkında, lakin nasıl yapılacağı konusunda hala çok eksiklik var ve bunu açıkça kabul edenler mevcut. Küreselleşme ile önemli hesaplaşma var, küreselleşmenin yanılgılarının tahlili yapılamıyor, çoğunluk küreselleşmeden vazgeçmek istemiyor” sözleriyle lisana getirdi.
Yazısında İsviçre merkezli Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum, WEF) konusunda ayrıntılı bilgiler veren Murat Ülker, “Davos’la ilgili çok sayıda rivayet var; kapitalist nizamın devamı için iş insanlarının illuminati stili bir örgüt oluşturduklarından, salgının dünya nüfusunu azaltmak için Davos’ta planlandığına kadar… İnanmak isteyen için her türlü dedikodu bol, toplumsal ağ toplumunda inanılmaz zırvaların sayısı yeterlice arttı” diyor.
“Davos hala diriymiş!”
Davos’ta tıpkı anda 70-80’den fazla oturum olduğu için seçici davranmak gerektiğini, kimi oturumlara Ali Ülker, kimilerine kendisi, kimilerine da birlikte katıldıklarını vurgulayan Murat Ülker, “Açıkçası birinci gün “acaba online ve dijital dünyada Davos’un modası geçmiş mi?” sorusunu kendime sormadım değil. Ancak 3 gün boyunca bir düzine panel, 40tan fazla panelist dinleyince, ortalarda da toplumsallaşma yemeklerine ve toplantılarına katılınca dedim ki “yok Davos hala diriymiş!” sözlerini kullandı.
Murat Ülker’in yıllarda sonra katılma imkanı bulduğu Davos’taki 2022 Dünya İktisat Forumu’ndan izlenimleri şöyle:
“Çok beğendiğim kısımlardan birini en evvel yazayım. Bu “Gelecek On Yılın Ekonomisi” başlıklı akşam yemeği toplantısı idi. Toplantıyı London School of Economics and Political Science Üniversitesi, Kamu Siyasetleri Fakültesi Dekanı, Andres Velasco sundu. Her masaya bir konuşmacı oturtulmuştu, her konuşmacı başka millettendi. Velasco sırayla hepsine kelam vererek, sorular sorarak toplantının çok verimli ve sıcak geçmesini sağladı. Benim seçtiğim masadaki sekiz kişi sekiz farklı millettendi. Bu toplantıdan aldığım notlar şöyle:
Gelecek On Yılın Ekonomisi
Hükümetler kaçınılmaz bir biçimde akla yatkın ve süratli seçimler yapmak zorundalar. Sonuçta salgında başarılı olamadık. Tüm dünyada 6milyon kişi öldü, çok sayıda insan hastalığın sonuçları ile boğuşmak zorunda kaldı. Yaşanan dehşetler, telaşlar, çaresizlikler de eforu oldu. IMF reçeteleri “faizleri arttır” der lakin tedarik zinciri düzelmezse işler bozulur. Rusya- Ukrayna savaşı devam ederse küresel enflasyon olur, kriz olur ve gelişmekte olan ülkeler bundan önemli ziyan görür. Artık her şey çok süratli ve çok büyük hacimde oluyor. İhtiyatlı davranmak ve “tersine düşünme” pratiği yapmak gerekir. Natürel şu andaki gelişmeler ticareti engelliyor, yatırım azalıyor ve resesyon ihtimali beliriyor. Çin 10 yıl %10, sonra %7 sonra %5 büyüdü, ve büyüme %2ye kadar düştü, sanki krize girer mi? Çin’in başarısı otoriter olmasına karşın iktisatta devletçi yönlendirmeler yapmamasından kaynaklanıyor. Şahıs teşebbüslerine değer veriyor. Fakat covid’le birlikte Çin’de devletçi uygulamalar öne çıktı, şayet özgür pazar yerine iktisatta devletçi uygulamalara geçerse kriz çıkar. Tabi bu süreçte Çin kendi içinde çatıştı. Çinli seçkinler devletçi uygulamalara kuşkuyla bakıyor. Bu birinci kere oluyor. Tek adam rejimi haliyle bir önyargı getiriyor. Bu bütün dünyada bu türlü, Putin’in uygulaması da farklı değil.
Prof. Stiglitz’in de yemekte söyledikleri enteresandı. Bizim ölçümlerimiz yanlış sayılara bağlı, dedi; şöyle örnek verdi: “ABD’de insanların %60ı kendi konutunda yaşar, ancak geçim standardı sayılarında mesken kiraları vardır”. Bu nedenle ekonomiler ortasında bu çeşit sayılarda büyük fark varsa kaale alın, yoksa bakmayın diye uyardı. Faizlerin artması niçin tedarik zincirini etkilesin ki, diye sordu! Tedarik zincirine yatırım yapılması lazım, fakat faizi yükseltiyoruz, yatırım nasıl yapılacak?… Niçin ABD’li çocukları fakirlik içinde yetiştiriyoruz. Zira herkes kendi parasını ödemiyor. Enflasyondan değil resesyondan korkarım. Düzgün vergi olmalı, çok uluslu firmalar vergilendirilmeli ve etraf vergilendirmesi yapılmalı.”
Diğer konuşmacıların notları; Toplumsal ekonomiler, yeşil dönüşüm, yeşil yatırım değerli. Afrika’da 54 ülkede sera gazı tesiri %4 , bu ülkelerde iş ve istihdam artmalı. Gelecek 20 yılda bunlara ek güç lazım. Buralarda sayılar birebir değil, problemler da birebir değil. Gelişmiş ülkeler 2009da Afrika’ya 100 milyar dolar yardım edeceklerini söylemişlerdi. Bugüne kadar 1 milyar dolar verdiler. Afrika size güvenmiyorum, diyor. Avrupalıların aşı fazlası sorunu vardı ve Afrika’ya gönderemediler, çöp oldu. Çok istikametli ve her düzeyde aksiyon lazım. Düşük gelirli ülkeler nereden kaynak bulacak? IMF mi verecek, jeopolitik sorunlar ne olacak?”
“Sorunlar masanın altına süpürülmüyor ama…”
Aşağıda katıldığım öteki panellerin kısa bir özetini aldığım notlara dayanarak vereceğim. Evet çok sayıda oturum, çok sayıda bahis, çok sayıda panelist vardı lakin kullanılan anahtar sözler birbirleri ile epey benzeriydi. Birden fazla panelist gelecek konusunda umutlu olduğunu söyledi, lakin bu umudun desteğini gereğince söz edemedi; tahminen de kâfi vakit yoktu. Yaşanılan krizlerin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin fikir yapısını da birbirinden farklılaştırdığı aşikar. Küreselleşme ile önemli hesaplaşma başlamış ancak küreselleşmenin kusurlarının tam bir tahlili yapılamıyor, çoğunluk küreselleşmeden vazgeçmek istemiyor. Herkes bir dönüşüm yaşanması gerektiğinin farkında, ve bu dönüşümün sancılı olacağını da biliyorlar. Tekrar de problemler masanın altına süpürülmüyor, bu iç açıcı; lakin önderler bu meseleleri temizlerken oldukça toz kalkacağının farkında gibiler. Seneye hangi ülkelerin temsilcileri Davos’ta daha çok öksürürse onların kalkan tozdan daha çok etkilendikleri görülür. Şunu ekleyeyim kimi düzeltilmesi gereken konularla birlikte ben küreselleşmeden yanayım.
Katıldığım oturumlardan aldığım birtakım notlar ve bunlara yönelik görüşlerim şöyle:
Globalizasyonun Geleceği
Ekonomi, teknoloji ve demografiler globalizasyonu destekleyen müspet güçlerdir. Globalizasyon yoksulluğu azaltıyor. Hong Kong’daki yatırımcıların %50’si farklı ülkelerden. Batı ve Doğu’nun birleşip misyonların net olarak tanımlandığı bir ekosistemin oluşturulması kıymetli. Bioyakıt ve hidrojen kullanımı arttığında globalizasyon artacaktır. Zira bu yeni güç cinsleri işi altüst eder. Şu anda lojistik fiyatları artıyor, bu globalizasyonun problemli alanı, zira küçük ve orta ölçekli işletmeler için güç bir periyot. Nasıl tahlil üretiliyor göreceğiz. Bugün yaşananlar bir “dönüşüm” sürecidir, globalizasyondan geri dönüş değil. Gelişen ülkelerin katılması büyük işgücü potansiyeli getirir piyasalara. Güneydoğu Asya ve Afrika’da hükümet güdümlü inovasyonların kimseye yararı olmuyor, bilakis kaynaklar heba ediliyor. Hükümetleri inovasyon önderliğinden çekmeliyiz. P&G Avrupa Lideri Loic Tassel: “5 milyar tüketiciye ulaşıyoruz. Küreselleşmenin avantajlarından biri budur. Tüm tüketiciler tıpkı kaliteyi ucuza istiyor. Tüm tüketiciler daha uygun eserleri ve sürdürülebilir tahlilleri hak ediyorlar. Bunun için iş başkanları olarak ölçek iktisadını gerçekleştirmek için eğitmek, bağlantı kurmak ve güdüleyiciler sağlamak zorundayız” diyerek kıymetli bir noktaya değindi. Tedarik zincirinde küreselleşme değil mahallileşme olacak, tüketimin olduğu yerde üretimin olması temeldir artık. Davet merkezleri, yazılımcılar, e-ticaret, servisler yerelleşmeden hisselerini alacaklar.
Global Yiyecek Krizini Önleme
Gıda güvenliği ve tedarikinin kapsayıcı, uzun devirli ve sürdürülebilir bir yapıda dönüştürülmesi gerekiyor. Bunun için akıllı tarım sistemlerine yatırım gerekiyor. Afrika’da tarımdan elde edilen mahsulün üçte biri ziyan oluyor. Bu hem çiftçi hem devlet için çok büyük bir yük getiriyor. Bunu engellemek için tüm dünya ülkelerinin birlikte çalışması kaide.
Dünyanın muhakkak yerinde kimi yiyecekler var ki oradan elde edilmeleri kaide. Mesela muz, dünyanın aşikâr iklim bölgelerinde yetiştirilir, öbür bölgelere tedarik zinciri oluşturularak gönderilir. Bir nakliye şirketi alır ve dünyanın öbür yerlerine götürür. Bunun haricindeki eserlerde de, örneğin ananas, hindistan cevizi, birebir formda küresel tüketici tahlil edilerek nasıl alacağı düşünülür ve geriye hakikat tedarik zinciri kurulur ve bunun için büyük şirketler oluşturulursa bir tahlil olabilir. Bugün bu türlü yapılmıyor, bu çeşit tüm dünyanın faydasına olacak aksiyonlar, lobilere kurban ediliyor. Bu nedenle Dünya Sıhhat Örgütü üzere, küresel manada tesirli siyaset yapacak bir Dünya Tarım Örgütü olmalı ve talepten başlayarak dünya tarım kaynakları tüm insanlığa yarayacak formda akıllıcı siyasetlerle kullanılmalıdır. Bugün var olan küresel tarım örgütleri arzdan başlayarak sorun çözmeye çalışıyorlar.
Orta Doğu ve Kuzey Afrika’nın Ekonomik Görünümü
Bu oturumda birinci şok güya birebir özelliklere sahip bir ülke üzere algıladığımız MENA denilen bölgenin bir mozaik olduğunu, farklı bölgeleri içerdiğini anlamak oldu,. Zengini ve fakiri var, etnik sorunu olan var, nasyonalisti var, kimi yiyecek ihraç ediyor, kimi ithal ediyor. Mısır’da enflasyon var, Suud’da zenginlik… MENA diye bölgeyi birleştirip, tek bir ülke üzere yönetmeye çalışmak tamam bir saçmalık anlayacağınız. Pekala Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki sorun ne, niçin bu bu ülkeler süratle gelişmiyor? Anlayış sorunu var…
Buralarda mutlakiyet var, nasyonalistlik var, hür teşebbüs mantığı yok, oturmuş demokrasi yok. Halka kolaylık sağlamak için elektrik faturalarını düşürürler, sübvanse ederler fakat insanları müteşebbis olmaya güdülemezler. Suudlar 70 Amerikan dolarına petrolün varilini sabitliyorlar. Bu hoş bir şey lakin ne üretilecek, tasarruf edilen para nasıl yatırıma dönecek, o yok! Meğer herkes kendi menfaati için üretirse o vakit gelir artar, refah artar. Bu ülkelerde bir teşebbüsü kamudan müsaade almadan başlatamazsınız. Türkiye de bu noktaya gelmek üzere, bu türlü devam edersek Türkiye kilitlenecek diye düşünüyorum. Avrupa’da da benzeri bir durum var. Yeni sermaye girişini engellemek için eşikleri yükseltiyorlar, mevzuatı zorlaştırıp gelme diyorlar.
Mena’dakiler hizmet kesimine ve dijitale yatırım yapmak istiyorlar. “Ata nal çakılırken görmüş kurbağa ayağını uzatmış” misali bir durum bu. Şayet ekonominde üretim omurgan yoksa üretmediğin halde neyin hizmetini kime sağlıyorsun. Evvel katma pahalı bir şey üretmediğin sürece gelişmek mümkün değildir. Tamam turizme yatırım yapıyorsun, evvelce bacasız sanayi denirdi, bir şey üretmiyorsan gelenlere ne satacaksın? Hükümetler halkın parası ile devlet kalkınma fonları kuruyorlar, büyük projeler yapıyorlar. Sonu verimsizlik ve hüsran oluyor, zira geride hür teşebbüs iradesini teşvik edecek bir şey yok. Bu yüzden de hayal kırıklığı oluyor. Halbuki bu parayı direkt millete dağıtsalar ve “balık tutmayı öğretseler” çok daha fazla yarar sağlarlar.
Bunlar gerçekleştirilirse bölgenin tam potansiyeline ulaşabilmesi mümkün. Bu bölgede ekonomik ıslahat kural, yeni iş alanları yaratıyorlar lakin kâfi değil, yatırımcılar için prosedürleri süratle kolaylaştırılmalı, stratejik projeleri hızlandırılmalı, öncelikli dallara odaklanılırsa tüm dünya bu bölgeden daha fazla yararlanır.
Demokrasinin Geleceği
Doğu ve Batı ortasında giderek büyüyen fark demokrasinin geleceği için bir tehdit oluşturuyor ve hakikaten demokratik bir toplum yapısına ulaşmak için gelişmemiş/gelişmekte olan ülkelerin desteklenmesi gerekiyor. Tıpkı vakitte yeni gelişen toplumsal ağlar insanların fikrini şekillendirmek/manipüle etmek konusunda tesirli ve bu popülizme yol açıyor. Toplumsal ağla sayesinde herkes kendi akvaryumunda yaşıyor, beşerler daha katı düşünen, bu fikirlerinden vazgeçmeyen, bu fikirler etrafında gettolar oluşturan bir yapıda yaşıyorlar. Bir şey Twitter’da TT olunca hakikat sanılıyor. Evvelce “batıdakiler esrar eroin kullanıyor, 5-10 seneye varmaz, bunlar yıkılır” deniyordu, sonra ne oldu… Zati o denli yaşıyorlardı, özgürleşmenin getirdiği noktaya geldiler. Biz artık “Batının teknolojisi alıp ahlaksızlığını almayacağız” diyoruz. Lakin sanal toplumsal gettolar artık küresel, nasıl yaşıyorsan o denli oluyorsun.
Şimdi yaşayan birden fazla insanın “gerçek demokrasi” ile şimdi tanışmamış olması geleceğe dair var olan inancı zayıflatıyor ve demokrasiyi daha kırılgan bir noktaya indiriyor. Bu meselelerin tahlili için kullanılan anahtar sözler “kapsayıcılık”, “insan ve kıymet odaklılık” olarak nitelendirildi. Birebir vakitte Ukrayna – Rusya savaşının bir demokrasi, özgürlük savaşı olduğu ve kesinlikle kazanılması gerektiği de söylendi. Lakin ben diğer bir açıdan bakıyorum şayet gelişmişlik düzeyleri ülkeleri “merhametli” yapacak bir gelişmişlik düzeyine getirmiyorsa “demokratik olmayan, denetimsiz güç” ülkeleri savaşa sürükleyebiliyor.
Global Vergi Sistemini Yine Hayal Etmek
Daha adil ve kapsayıcı bir vergilendirme sisteminin oluşturulmasının sürdürülebilir büyüme ve gelişme için bir gereklilik olduğu kesin. Bu yeni sistemin bir yardım etme teşebbüsü değil, en temelinde adaletle ilgili olduğu düşünülüyor. Natürel ki burada adalet konusu da irdelenmesi gereken bir mevzu. “Kim kazanır, kim kaybeder? Ve bu dönüşüm ne kadar adil?” soruları kesinlikle üzerine mesai harcanması gereken sorular.
Esas bahis daha “çok” vergi almak değil, daha “iyileştirilmiş bir sistem üzerinden” vergi almaktır. Daha fazla vergi değil, işe fayda formda vergilendirmektir. Vergiyi zenginden almak iş değil. Vergi herkesin sıkıntısı olmalı, herkesi germeli. Küresel vergi anlayışı niçin lazım? Para bir yerlere kaçınca kullanılamıyor. Halbuki paranın şeffaf olması gerekiyor. Afrika’da, şu ülkede yeteri kadar vergi tahsilatı yok diyoruz. Halbuki burada servet transferi var, para öbür ülkelere kaçıyor. Lokal finans sitemini desteklemiyor, üretime dönüşemiyor. En az küresel vergi olsa, genel mutabakat olsa… Zenginleri fazla vergilendirmek “vatandaş” başıyla makul geliyor, ancak ekonomik olarak gelişme açısından düşünürseniz onları paralarını harcamaya, yatırım yapmaya özendirmek lazımdır. O vakit bir katma paha oluşur. Büsbütün dijitaleşmemiş, kayıt altına alınmamış toplumlarda herkesin faydasına olan tahlil sosyo ekonomik statüye nazaran kişi başı vergi sistemine geçmektir. Kaynakta falan vergiler kesildiği yerde kalıyor.
Emtia Şokunu Gidermek
Bugünkü duruma baktığımızda, yıkıcı bir fırtına için gereken tüm etkenlere sahibiz. Bugünkü emtia krizi son derece karmaşık bir durum ve ucuz emtia dönemi artık bitti. Gerçi her kriz bir fırsat olarak değerlendirilme potansiyeline sahiptir. Fakat bugün dünya tedariğini sürdürebilmek konusunda hakikaten büyük bir problemimiz var. Gelişmiş ülkelerin panelistleri uzun vadede ayrışmanın (fragmantation) sorunları beraberinde getireceğini tabir ediyorlar; gelişmekte olan ülkelerin panelistleri bu ayrışmanın yararlı olacağını düşünüyorlar.
Ve bu oturumda da açıkça görülüyor ki özgür ticaret engelleniyor bilhassa besin ticareti. Halbuki bu engelleme çok tehlikeli. Herkes her şeyi üretmeli ve çeşitlilik olmalı. Fiyatların yükselmesi o kadar sorun değil. Fiyatlar böylece tüm dünyada eşitleniyor. Örneğin kağıt, ambalaj fiyatları bizde %400 arttı, ancak dünya ile eşitlendi. Gemi navlunları evvel yükseldi sonra düştü fakat taşımacılar seviyeyi korumak istiyorlar.
Aslına bakarsanız dünya emtia piyasalarında oligopolistik bir yapı vardır. Her emtianın (petrol, kağıt, gaz, maden vb) piyasası “seven sisters” diye anılan birkaç şirketin domine ettiği oligopolistik piyasalardır. Bir ortaya gelerek ortak akılla piyasayı denetim ederler. Mesela, birkaç fabrika tıpkı anda bakıma girerse o bölümdeki talep düşmüşse arz da düşeceği için fiyat düşmez, daha doğrusu düşmesine müsaade verilmez.
Nasıl bu türlü bir şey olabiliyor? Zira ülkelerin kendi anti-tröst kanunları ya da Avrupa Birliği’nin anti-tröst yasası var lakin globalde, şirketleri denetim eden bir anti-tröst yasası yok. Herkes her şeyi üretirse fakat bu yapılar kırılır. Orta gelirli ülkeler katma bedelli emtia tahlili yapıp bu piyasalara girmeliler ki oligopolistik yapıları kırsınlar.
Krizlerden fırsat çıkar. Koronavirüs krizine bakın, aciliyetten ne inovatif eserler çıktı. Fırsatlardan yararlanmak için hem yatırım yapmak hem de teknoloji transferi lazım. Mesela elektronikte fevkalade ölçüde atık var, geri dönüştürülemiyor, lakin bir şey de yapılamıyor.
Bir küresel krizde evvel krizi çok güzel tanımlamak lazımdır. Fiyatların inip çıkması kriz değildir. Fiyat artar ve mal bulunamıyorsa gerçek sorun başlar. Örneğin besin bulunmamaya başlarsa çok önemli sorun olur, zira besin insan hayatıdır.
Gelecek Salgına Hazırlanmak
“Özel bölümün iştiraki, hastalıklarla uğraş için inanılmaz derecede değerlidir.” Panelin ortak aklı buydu. Bill Gates, salgınların erken tespit edilebilmesinin işin en değerli kısımlarından biri olduğunu vurguladı. Salgının 0 bölgesi en şiddetli alan; daha kaygı verici olan şey ise, dünyada beklediğimiz pek çok pandemi riskinin, birinci etapta bununla başa çıkmak için kâfi kaynağa sahip olmayan ülkelerde olmasıdır. Bu sorunun aşılabilmesi için de sürece müdahale edebilecek ve hızlandırabilecek bir “küresel kapasiteye” muhtaçlık vardır. Pandeminin tesirlerini insani ve ekonomik maliyet olmak üzere madalyonun iki yüzü olarak daima birlikte gördük. Bu yüzden artık kapsayıcı bir yapıda herkese yardım etmemiz gerektiğini anlamamız gerekiyor. Aksi taktirde bu ve gibisi sorunlar yeniden olmaya devam edecek. Şunu da uygun anlamamız lazım bölgesel karantina üzere değerler etkisiz kalıyor.
Kural şu: Kendini herkesten koruyacaksın, herkesi de kendinden koruyacaksın. Bu şahsî bir mevzu ve yeni salgınlar da lakin bu türlü önlenir.
Milenyum Jenerasyonu İşin Başına Geçti
Milenyum kuşağındakilerin katıldığı farklı bir oturumdu. Paneli sunan bir portre fotoğrafçısıydı. Gayesi herkesi sarsmak ve yine düşünmeye teşvik etmekti. İştirakçilere değişik sözlerin manalarını sordu. Endişe ve umut, dahil olmak mı ilişkin olmak mı gibi… Sorulara verilen yanıtların yaşanan olaylardan nasıl etkilendiği Ukrayna’dan katılan Uliana Avtonomova âlâ bir örnekti; umut için, “liderler dahil insanların birlikte ve sevgiyle hareket etmeleri,” kaygı içinse, “Rusya’nın Ukrayna’yı ele geçirmesi” demesi değişikti.
Bizde de milenyum jenerasyonu, işin başına geçti ya da geçmek üzere. Mesela büyük oğlum Yahya da onlardan biri. Onlar 9/11’i yaşadılar, küresel krizi yaşadılar, pandemiyi yaşadılar, artık de enflasyonu yaşıyorlar. Lakin asla karamsar değiller, sorduğun vakit yeterli olacak diyorlar
Kendilerini inançta hissedebilmek ismine her şeyi geride bırakmayı göze alıyorlar. Bizim üzere daima çalışmak yerine tercihleri, “dur bir mola ver.” Kendilerine mentor (yön gösteren) arıyorlar. Yalnız kalmak istemiyorlar ancak yalnız kalacaklarsa da buradan bir güç yaratmaya çalışıyorlar. Günlük bir rutinlerinin olması güzellerine gidiyor. Mesela bu namaz kılmak olabilir. Karl Schwab’ın bir kelam var: “Başarısızlık kendine verdiğin kelamı tutamamandır!” Yeni kuşak bu kelamı benimsemiş görünüyor. Oturuma katılan Ganalı gence sordular: Nasıl seçildin buraya? Yanıtı yeniden değişikti: “Yeterince başarısız olduğum için! geldim”. Yani güçlü olmak için yanlışlarını anlamanın, onları düzeltmeye çalışmanın kıymetli olduğunu biliyor milenyum nesli. Yanlışlara tepki vermenin güçlülük olduğunu düşünüyorlar? Zayıf değil, dirençli olmak gerektiğini, bunun için de kendini tanımanın çok kıymetli olduğunu vurguluyorlar.
Uzun Vadeli Bakmak
Diğer oturumlarda savaşın bahsi “Rusya – Ukrayna Savaşı” olarak geçmişti. Bu oturumda ise savaş “Putin’in Savaşı” olarak etiketlendi. Uzağa yanlışsız bakarken bugünü ve dünü kaçırmayan bir yapı kurmamız gerektiği vurgulandı. Bu vurgulamayı yapan da Atlantik Kurulu Lideri Frederick Kempe idi. Kempe hükümetlerin bürokrasiyi ortadan kaldırıp kapasiteli ve kâfi olmaları gerektiğine de vurgu yaptı.
Dünyada bugüne kadar pek çok kriz oldu. 2019’da Avrupa Biriği’nde finansal kriz oldu, daha sonra Trump’ın ABD Lideri olarak seçilmesi, daha sonra Brexit, daha sonra kovid salgını ve artık de Rusya-Ukrayna savaşı. Bu krizlere ne dünya toplumu ne de Avrupa toplumu hazırdı. Zira kimse sonların dışında (out of box) düşünmüyor. Avrupa Birliği net değil, ne yapmak istediğini söylemiyor. Moldavya, Gürcistan; Ukrayna Avrupa Birliği üyesi olmak istedi, hiçbir müracaata net bir karşılık vermediler. Avrupa Birliği aksiyoner değil. Uzun devirli niyet ve siyaset fikrini yerleştirmek lazım, bunu işe insan seçerken bile yapmak lazım.
Yine tıpkı oturumda iş insanı Lily Shen, “uzun periyotlu düşünmek lazım, lakin herkes kendini düşünüyor. Halbuki tedarik zincirinin ismi iş birliği zinciri olmalı. Biz bunun için Future Foundation isimli bir vakıf kurduk. Küresel stratejileri nasıl uyarlar ve uygulamaya koyarız, bunun öğrenilmesi çok önemli” dedi. Hakikaten de tedarik zinciri olsun, katma kıymet zinciri olsun değişiyor. Sonuçta hükümetlerin süratli aksiyon alması, akademik dünyanın da kanıyı şekillendirmesi lazım. Artık büyük bir iş birliği yapılması gerekiyor, yoksa herkes kendi silolarında yaşar. Gelecek için güçlerin birleştirilip çoklu gücün açığa çıkarılması gerekiyor.
Özetle esneklik, çeviklik, hazır olmak, hesap verilebilirlik, kapsayıcılık ve sorumluluk oturumun anahtar sözleri idi. Tahlillerin çok paydaşlı çıkarımları içermesi ve kapsayıcı olması gerektiği ve karar vericilerin değişen şartlara adapte olabilmesinin iktisadın büyümesi açısından son derece hayati olduğu vurgulandı. Başka oturumlarda özel kesim – devlet ikilisinin koordineli bir formda çalışması gerektiği söz edilirken, bu oturumda akademi, devlet ve özel bölümün birlikte çalışmasının kritik olduğundan bahsedildi. Zira çok sayıda bilinmeyen, çok sayıda değişken manasına gelir, bu yüzden farklı bakış açılarına sahip olmak bir elzemdir, dendi.
Global Yoksulluğun Üstesinden Gelmeyi Tekrar Düşünmek
Gelişmekte olan ülkelerin temsilcileri kendi halklarının potansiyeline inanıyor. Diyorlar ki “bize gerekli araçları sağlarsanız, biz de gerekeni yapabiliriz”. Bu noktada yerli halkın tavsiyelerinin alınması da fırsatlar ismine kıymetlidir. Kapsayıcılık ve inovasyon oturumun gündemindeydi. Kapsayıcılık için kesinlikle çocukların eğitim alma hakkı üzerinde yoğunlaşılması gerektiği söylendi. İnovasyonların ve yatırımların sürdürülebilir muvaffakiyete ulaşabilmesi için ise vatandaşların bilgilerini kayıt altına alabilen bir dijital altyapının var olması gerekiyor. Yoksulluğun bitirilmesi için hayata geçirilecek tüm uygulamaların “büyümeye” ket vurmaması hayati kıymete sahip.
Bangladeş yoksulluğun üstesinden gelmekte yeterli bir örnek. Bu ülke çok yoksuldu. Bangladeş Doğu Pakistan’ın bir kısmı idi. 1970lerin başında ise başka ülke oldular. Karl Schwab’ın yeniden bir kelam var: Bölüm kapitalizm değil, yetenek (capability) zamanıdır. Bir ülkenin asıl sermayesi insanlarının yetenekleridir. Bangladeş de bu türlü düşünmüş. “Biz yoksul bir ülke de olsak insanlarımızın bir meslek sahibi olmalarını sağlayabilirsek yararlı bir iş yapmış oluruz” diye düşünmüşler ve böylelikle muvaffakiyete ulaşmışlar. Bu her ülke için kıymetlidir.
Yaşam mühletleri uzuyor. İnsanların emekli olunca ne yapacaklarını uygun düşünmek lazım.
Biri yoksulsa oburunun zenginliği tehlikededir.
Biri çalışmak isteyip iş bulamıyorsa başkasının işi tehlikededir.
Bu yüzden insan sermayesine yatırım yapmak gerekir. Bilhassa dijital enformasyonu eğitimde kullanmak ve fırsat eşitliği yaratmak gerekir.
