Yılda yüz milyarlarca dolarlık yarar sağlayan Google ve Facebook, son sekiz yıldır medya kurumlarının “telif” talebinden kaçınıyordu.
ABD, Kanada; Avustralya, Avrupa Birliği ve başka ülkelerde Google’ı telif ödemeye zorlayan regülasyonların onaylanması, teknoloji devini köşeye sıkıştırdı.
Fakat medya kurumlarının maksadında yalnızca Google yok. Benzeri biçimde Facebook’ta da telif ödemelerine yönelik birtakım olumlu gelişmeler yaşanıyor.
Google, AB Parlamentosu’nda onaylanan Telif Direktifi tasarısıyla bir arada son üç yıldır medya kurumlarıyla anlaşabilmenin yollarını arıyordu. Kurum, çoğunluğu Almanya’da olmak üzere 300 medya kuruluşuyla telif görüşmelerine başlandığını duyurdu.
Reklam gelirlerinin Facebook ve Google monopolünde ağırlaşması medya firmalarını olumsuz taraftan etkiliyor.
Örneğin, geçtiğimiz yıl 14 milyar sterlinlik reklam harcamalarının yapıldığı İngiltere’de, gelirlerin 5’te 4’ü Facebook ve Google tarafından alıkonuldu. Yaygın ve mahallî medya kurumları da pastadan yalnızca yüzde 5’lik hisse alabildi.
Gelir dağılımındaki bu eşitsizlik, binlerce editör istihdam eden kurumları iflasın eşiğine getiriyor. 2008 yılından 2020 yılına kadarki 12 yıllık süreçte Kanada’da beyaz bayrak çeken 400 küsür firma bunun gözle görülür örneği.
Şimdi ise, devletlerin telife dönük regülasyonlar oluşturması hem Google’ı hem de Facebook’u “kar paylaşımı” yapma noktasında çaresiz bıraktı. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dijital Mecralar Komitesi Lideri ve AK Parti Milletvekili Hüseyin Yayman da, Google yetkilileriyle olumlu görüşmeler gerçekleştirildiğini duyurdu.
Peki, Google ile Facebook; Türkiye ile telif konusunda mutabakat sağlar mı? Mevzuyu Marmara Üniversitesi Bağlantı Fakültesi’nden Profesör Tabip Cem Sefa Sütcü’ye sorduk. İşte, Prof. Dr. Sütcü’nün Haber7.com’a özel açıklamalarından satır başlıkları…
TÜRKİYE İLE GOOGLE ORTASINDA MUAHEDE SAĞLANIR MI?
Türkiye ile Google ortasında muahede kesinlikle sağlanır alışılmış lakin bunun için birtakım koşulların yerine getirilmesi gerekiyor. Google’ın da bizimle mutabakat yapmayı düşünmesi gerekiyor.
Baktığınız da Türkiye’de basılı gazete okuyucusu tiraj manasında epeyce düştü. Okuyucular internet medyasına gerçek kaydı. Oralardan haberleri takip ediyorlar.
Oldukça yüksek oranda da toplumsal medya üzerinden haberleri takip etmeleri kelam konusu. Münasebetiyle beşerler kurumsal haber kuruluşlarından bu haberleri almak yerine toplumsal medyadan almayı tercih ediyorlar.
Türkiye’de bu türlü bir durum kelam konusu. Yani, haberlerin kaynaklarının nasıl verildiği ve hangi editöryal süreçten geçtiğine dair sorunlar var. Google’ın da bunlara bakıyor olması lazım. “Ben ne kadar kurumsal bir yapıya hizmet vereceğim” diye baktığında karşısında kurumsal yapılar görmek istiyor.
Türkiye’de yeni yasalar çıkarılıyor. O hususta yeni gelişmeler var. Lakin yasalar daha çok hakikat bilginin paylaşılmasıyla alakalı. Bence şöyle olmalı, nasıl ki bir basın kanunumuz var; bütün kuruluşlar bu kanuna doğal, bu paralellikte dijital bağlantıya uygun yeni kanunların ve yönetmeliklerin yapılması lazım. O bağlamda da bizim Google’ı muhatap olarak almamız kelam konusu olabilir.
Biliyorsunuz Avrupa’da ve dünyanın çeşitli ülkelerinde yasalar çıkartılıyor. İnternet gazeteciliği dediğimiz yapı, 2000’li yıllardan sonra oluşmaya başladı. Türkiye’de de 2010’lu yıllardan sonra kıymet kazanmaya başladı. Özellikle ana akımda yer bulamayan gazetecilerin kurdukları sitelerle başladı.
Dolayısıyla bunun bir tertibe kavuşması, kanunların ona nazaran düzenlenmesi ve bu tertiplerin daha kurumsal hale gelmesiyle bu meselelerin çözüleceğini düşünüyorum. Bu kademelerden sonra Google’ın kendisi muahedeyi isteyecektir.
Telif ödemesi onlar için de bir mecburilik. Web 2.0 periyodunda yaşadığımız Cambridge Analytica üzere skandallar, öbür sorunlara karşı beşerler artık daha şuurlu hale geldi. Artık o dataları kolay kolay elde edemeyeceklerini biliyorlar. Beşerler ve hükümetler ters davalar açıyorlar.
Yanlış kullanıma ait büyük cezalar veriliyor. İşte, en tipik örneği Mark Zuckerberg’in Amerika’daki seçim olaylarında yargıç karşısına çıkıp büyük cezalar almasıydı. Artık insanların ve kullanıcıların bilinçlendiğini fark ettikleri için bu telif sıkıntısına daha sıcak bakıyorlar.
GOOGLE ve FACEBOOK’UN YAPTIRIMLARI TÜRKİYE’DE DE YAŞANIR MI?
Bu istikamette Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde çalışmalar yapılıyor. Birtakım düzenlemeler üzerinde çalışıldığını öğreniyoruz.
Bu çeşit düzenlemeler olduktan sonra elbette bize daha önemli bir gözle bakacaklardır. Burada değerli olan onların bizim ülkemizden ne bekledikleri. Onlar ticari olarak bakıyorlar. Bizim haberlerimize telif ödemeleri lakin o formda mümkün olabilir. Biz dünyada çok kıymetli bir ülkeyiz.
Çok değerli bir coğrafik bölgedeyiz. Kıymetli vazifelerimiz var. Hasebiyle burada olan haberler tüm dünyayı yakından ilgilendiriyor. Bunun son örneğini Rusya Ukrayna savaşında gördük.
GOOGLE ve FACEBOOK’UN REKLAM YARARI VE GELİR DAĞILIMI
Orada artık bir eser üreticiyseniz şöyle diyorsunuz, “Benim eserlerimi kullanan beşerler nerede vakit geçiriyor?” Bunu düşünüyorsunuz. Facebook’ta vakit geçiriyorlar, Instagram’da çok vakit geçiriyorlar vesaire…
Onlar da oralarda reklam vermeyi tercih ediyorlar. Hasebiyle internet mecralarındaki reklam hisselerinin günümüzde dijital olmayan medyaya kıyasla çok yükseldiğini görebiliyoruz. Facebook vaktinde editoryal bir grup kurmuş. Küçük bir takım. Haberler sayfasındaki içerikleri düzenleyebilmek için. Lakin bu iş dünyaya yayıldıktan sonra işin içinden çıkılmaz hale getirdiği için bırakmışlar. Vazgeçmişler.
Şimdi düşünün dünyanın bütün ülkelerinde Facebook var ve kullanılıyor. Buradaki haberlerin hepsine müdahale edilmesi, uygunsuz haberlerin engellenmesi için her bir ülkede başka ayrı editoryal kümeler oluşturması gerekiyordu. Onlar için çok maliyetli şeyler. Onun yerine basın yayın kuruluşlarının düzenlenmiş haberlerini yayınlamayı tercih ediyorlar.
Bunu bir türlü reklam olarak da görüyorlar. Benim haberim Facebook’ta yayınlandığı vakit, 35-40 milyon şahsa ulaşabilecek bir haber olabiliyor. Münasebetiyle burada iki taraflı bir durum kelam konusu. Haberlerin orada görünmesi gazete için bir reklam, Facebook için de o cins haberleri yayınlamak tercih edilebilir bir durum oluyor.
SHOWCASE ve GOOGLE’IN YATIRIMLARI
Bu şundan kaynaklanıyor, bu şirketler 2000’li yılların ortalarında kuruldu. Yani, 2004; 2005, 2006. Daha eski olan şirketler de var. Ama bunlar kurulduktan sonra oluşturdukları yapılar bir müddet sonra onları dünyanın en büyük şirketleri hale getirdi.
Bunlar kullanıcılardan topladıkları bilgileri pazarlayarak onları reklam emelli kullanarak çok büyük paralar kazandılar. Bu medya dalındaki kuruluşlar ise yalnızca yaptıkları haberlerle bu insanlara ulaşıp onların üzerinden reklam göstererek para kazanmaya çalıştılar. Ancak yaygın değillerdi o periyotta. Zira toplumsal medyaya şimdi girmemişlerdi.
Google ile SEO dediğimiz çalışmalara şimdi girmemişlerdi. Adsense’i yeni yeni kullanıyorlardı. Bu saydığımız toplumsal medya şirketleri en başından itibaren milyarlarca kullanıcının paylaşım yapacağı bir ortam oluşturdu ve bir yandan bu haberleri de görsünler diye bir ortam hazırladılar.
Bu kurgu onları trilyonluk şirketler haline getirdi ve bu kaçınılmaz bir şeydi. Bir şeyler değişiyor artık. Koronavirüs sonrası insanların bakış açısı değişti. Teknolojiler değişti.
Yönetimler, bu teknoloji firmalarına karşı tedbir almayı mecburilik olarak görüyor. Ben de buna katılıyorum. Bunlar çok olağan. İnsanların bilgilerine sahip çıkmaları lazım. Bunlar olduktan sonra da Google ve Facebook üzere şirketler de şapkalarını önüne alıp düşünüyorlar. Telif ödemesi de bu istikamette gelişen bir yaklaşım.
PROF. DR. CEM SEFA SÜTCÜ’DEN GAZETECİLERE TAVSİYELER
Benim için kıymetli olan şu, ben biliyorsun Bilişim Anabilim Dalı’nda yani İnternet Gazeteciliği üzerine çalışan bir akademisyenim. Yıllar boyunca gördüğüm, şu anda artık bizim kitle irtibat dediğimiz kavramın çok eskide kaldığı. Artık ferdî bağlantı diye bir şey çıktı.
Burada herkes birebir vakitte bir kaynak ve alıcı. Münasebetiyle herkes her şeyi paylaşıyor. Herkes aslında bizim derslerde de bahsettiğimiz, vatandaş gazeteciliği dediğimiz şeyi gerçekleştiriyor. Bunun ortaya çıkmasının sebebi de yeni medya dediğimiz teknolojinin yaygın olması ve süratli irtibata imkan vermesi.
Gazetecilik yapmak isteyen öğrenciler bunları fark etsinler ve bu tarafta kendilerini geliştirsinler. Biz bu gayeyle Yeni Medya ve Bağlantı isimli bir kısım kurduk. Bu İstanbul’daki devlet üniversiteleri ortasında bir birinci. Çok değerli olacak. İnşallah yakın vakitte da öğrenci almaya başlayacağız. Öğrencilerimizin o alanlarda bir şeyler yapmaya çalışmalarını öneriyorum.
