Gökhan Karakaş – Beyoğlu Kültür Yolu’nun bir kesimi olarak kültür sanat merkezine dönüştürülmesi için yıkılan Karaköy’deki 200 yıllık genelevin altından tescilli 2 tarihi eser çıktı. Yıkımdan evvel Anıtlar Kurulu’nun tespit ettiği yapıtların, yaklaşık 120 yıllık tarihiyle bilinen sinagog ile Osmanlı hamamı olduğu öğrenildi. İstanbul Arkeoloji müzesi uzmanlarının nezaretinde süren çalışmalar hafriyatın kaldırılmasının akabinde hızlanacak.
Yeşilçam sinemalarına bahis olan Zürafa Sokak’taki genelev, koronavirüs salgını sırasında kapatıldıktan sonra Beyoğlu Belediyesi tarafından kültür ve sanat merkezi yapılmak üzere dönüşüme sokulmuştu.
BİN YILLIK GEÇMİŞE SAHİP
Zürafa, Kadem ve Alageyik sokaklarının kültür sanat merkezine dönüştürülmesi için yıkımına başlanan binaların bulunduğu alan yaklaşık bin yıllık tarihi geçmişe sahip Galata semtinde yer aldığı için çalışmalar büyük dikkatle sürdürülüyordu.
Beyoğlu Belediyesi’nin yürüttüğü Beyoğlu Kültür Yolu projesinin modülü olarak yıkılan 42 genelevin yerine yapılacak kültür sanat merkezinin, Atatürk Kültür Merkezi, Galata Kulesi, Galata Mevlevihanesi, Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi, Narmanlı Han, Muammer Karaca Tiyatrosu, Garibaldi Salonu, Mısır Apartmanı, Atlas Sineması Müzesi, Grand Pera Emek Sahnesi üzere yapılarla kaynaştırılması planlanıyor. 11 Şubat’ta yıkımına başlanan genelev binalarının hafriyatı kaldırılırken tescilli tarihi eserler ortaya çıktı.
İş makineleri 60-70 yıllık binaların yıkımını gerçekleştirirken uzmanlar alt taraftaki bir binanın altından beliren kırmızı tuğlalı yapıyı fark etti. Yapının Osmanlı mimarisinin tipik örneği olduğu görülürken 200-300 yıllık tarihe sahip bir hamam olduğu varsayım ediliyor. Kırmızı tuğlalarla inşa edilen hamamın üzerine genelev binalarının yapıldığı anlaşıldı. Anıtlar Kurulu’nun yıkım öncesinde kayıt altına aldığı Büksek Kaldırım Büyük Eşkanazi Sinagogu’nun duvarları da hafriyatla birlikte görünür oldu. Orta Avrupa kökenli Musevilerin İstanbul’a gelmesi üzerine 1900 yılında yapılan sinagog da hafriyat çalışmaları sırasında itinayla korundu. Osmanlı mimarisinin tanımlandığı alanın 1164 yılından itibaren I. Manuel’in Cenevizlilerle kurduğu münasebetle birebir vakitte Ceneviz semti olduğu hatırlatılırken, çalışmalar sonucu buluntuların tarihinin daha eskiye gidebileceği belirtildi.
KÜLTÜR YOLU İÇİN ÖNEMLİ
İstanbul rehberi ve kent araştırmacısı Selçuk Eracun, bölgenin tarihi Ceneviz ve Venedik kent devletlerine kadar indiğini belirtirken, devir haritalarının incelenmesi ve uzmanların çalışmaları sonucunda binaların tarihlenebileceğini belirtti. Eracun, “İlk incelemelere nazaran inşaatın durdurulması gerçek. Tarihi olarak bir duvar kalıntısı var. Yıkılan binadan bağımsız bu binanın tarihlendirilmesi Beyoğlu Kültür Yolu’nun geçmişini daha eskiye götürebilir.” dedi.
Roy Oksen ise, “Beyoğlu Kültür Yolu projesi bölgenin tarihinin anlatılması ve ticari faaliyetlerin artması için çok değerli bir çalışma. Hayata geçirilmesini bekliyoruz” diye konuştu.
YIKIM SÜRECİ TAMAMLANDI
Beyoğlu Belediyesi Zürafa, Alageyik ve Kadem Sokak’ın kültürel dönüşümünün tamamlanması için çalışmaların sürdüğünü bildirdi. Yapılan açıklamada, “Zürafa Sokak’ta 35 binanın yıkım süreçleri tamamlandı ve hafriyatı kaldırılıyor. Kalan 5 yapı için hak sahipleriyle heyet görüşüyor. Bir sinagog, sinagog müştemilatı ve bir tarihi hamam bulunuyor. Şura kararının akabinde tarihe kazandırılması için projelendirilecek” denildi.
EŞYALAR, EVRAKLAR, BELGELER…
İki asırlık genelevin tarihe karışmasıyla bir bölüm kapanırken, Beyoğlu Belediyesi bir öteki periyodu başlatmak üzere hazırlıklara başlamıştı. Kültürel dönüşümü gerçekleştirecek planı öğrenmek için Milliyet’ten Ayşe Özdemir geçtiğimiz günlerde, Beyoğlu Belediye Lideri Haydar Ali Yıldız ile Zürafa Sokak’ta bir ortaya geldi. Bu sırada belediyenin çalışmalara yeni başladığı sokakta, geçmişten kalan izlere, genelevde çalışan bayanların geride bıraktıklarına hüzünle bakakaldık! Tahminen de iki yıl evvel genelev pandemi nedeniyle kapatılırken, burada çalışan bayanlar geri döneceklerini sanmışlardı… Bu nedenle bırakmışlardı kimliklerini ve kimi ferdî evraklarını… Ki o kimliklerle evraklar Beyoğlu Belediyesi tarafından zımnilik aslına uygun olarak muhafazaya alındı.
Hemen her tarafın cam modülleriyle dolu olduğu kırık dökük sokaktaki harabe konutlarda sivri topuklu ayakkabılar, parlak terlikler, örümcek bağlamış dolaplardaki asılı elbiseler, yerlere saçılmış çamaşırlar yaşanmışlıkların izlerini taşıyor. Tozlu aynalara rujla yazılan yazılar, vaktin kıymetine vurgu yapıyor: “En güzel dost, en az meşgul edendir.”
MÜŞTERİLER HÂLÂ GELİYOR!
Evlerin yöneticileri küçük küçük defterlere notlar almıştı, bir nevi muhasebe defteri üzere hangi bayanın ne kadar kazandığı isminin karşısına yazılmıştı. Meskenlerde bulunan evraklardan sigortalı oldukları da anlaşılıyordu vücut personellerinin… Geride kalanlar ortasında paslanmış divanlar, çürümüş yataklar da vardı elbette. Bir de bayanlara arkadaşlık eden kediler kalmıştı sokakta… Harabe binaların kuytu köşelerinde çok mutsuz görünen şaşkın kediler, başlarını okşayacak bir el bekliyordu güya. Sokaktaki kedilerin mukadderatını sorduğumuz Lider Yıldız, onlarla belediyenin veteriner işleri müdürlüğünün ilgilendiğini, mama ve su verildiğini söyledi. Kültürel ve sanatsal dönüşümle yeni bir hayata kavuşacak Zürafa Sokak, şahit olduğumuz en şaşırtan durum ise hâlâ gelen müşterilerin bayanların nereye gittiğini sormaları, detaylı bilgiye sahip olmaya çalışmaları, her şeyin bittiğini öğrenince de başlarını sallayarak uzaklaşmalarıydı!
Bir vakitler burada çalışmış olan bayanların hayatlarını sürdürecek ekonomik şartlara ve toplumsal garantilere sahip olduğunu umarak Zürafa Sokak’tan ayrıldık.
